اتهام به الحاد و مصادیق آن در دوران سلجوقیان

الحاد در علم کلام و فقه اسلامی به معنای انکار وجود خدای یگانه، نپذیرفتن دین حق، بازگشت از دین اسلام یا ارتکاب گناه در مسجد‌الحرام است. اما در طی تاریخ، طبقة‌ حاکم و رهبران فرقه‌های مذهبی مکرراً از اتهام به الحاد به مثابة دستاویزی برای حذف رقیبان و مخالفان استفاده کردند. در دورة‌ سلجوقیان، مناسبات حکومت با دستگاه خلافت عباسی، که بر سر دعوی قیمومیت سیاسی و مذهبی بر سرزمین‌های اسلامی مبتنی بود، وارد مرحلة متفاوتی شد که به تبع آن، بر نوع نگرش و مصادیق اتهام بر الحاد تأثیرگذار بود. در این پژوهش مصادیق اتهام به الحاد و ویژگی‌های شخصیتی و فکری متهمان به الحاد در دورة سلجوقیان بررسی شده است. نگارندگان درصدد پاسخ به این پرسش‌اند که «اتهام به الحاد بیش‌تر متأثر از شرایط سیاسی و اجتماعی بود یا از گرایشات و تعصبات دینی نشئت می‌گرفت؟» در این پژوهش، داده‌ها به روش کتاب‌خانه‌ای گردآوری و به شیوة توصیفی ـ تحلیلی تجزیه و تحلیل شده است. نتیجة این پژوهش نشان می‌دهد که جهت‌گیری سیاسی حاکمیت، میزان وابستگی سلجوقیان به نهاد خلافت، تعصب دینی و مذهبی نظام حاکم و علما، فضای اجتماعی ـ مذهبی، و به سخن دیگر، عوامل سیاسی و مذهبی توأمان در ایراد اتهام الحاد به افراد، گروه‌ها، یا مکاتب فکری نقش مهمی داشته است.